Η μουσική είναι ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό του ανθρώπινου είδους. Σχεδόν όλοι οι πολιτισμοί, από τους πιο πρωτόγονους έως τους πιο προηγμένους, δημιουργούν μουσική. Είναι μια μορφή έκφρασης που ακολουθεί το άτομο σε κάθε στάδιο της ζωής του, ενώ από πολλούς επιστήμονες θεωρείται ένα στοιχείο που καθορίζει μέχρι και την ψυχοσωματική ανάπτυξή του.
Δεν επηρεάζει μονάχα τον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνουμε ερεθίσματα προερχόμενα από το περιβάλλον, αλλά διαμορφώνει με τον πιο ουσιαστικό τρόπο τα συναισθήματά μας. Επιδρά ουσιαστικά στην έκφραση αυτών, καθώς και στον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε. Η αντίδραση του ανθρώπινου οργανισμού σε αυτό το ερέθισμα δεν άργησε να κινήσει την περιέργεια των ερευνητών και επιστημόνων, οι οποίοι έχουν ήδη κάνει τα πρώτα και σημαντικά βήματα για την ανάλυση της επίδρασης της μουσικής στον εγκέφαλο.
Η εμπειρία της μουσικής
Ένα αδιαμφισβήτητης αξίας εύρημα που προκύπτει από τις μελέτες που σχετίζονται με την επίδραση της ακρόασης μουσικής στον εγκέφαλο είναι η σημασία του δεξιού (μη κυρίαρχου) ημισφαιρίου στη διαδικασία. Ο ισχυρισμός αυτός έχει προκύψει μεταξύ άλλων και από τις περιπτώσεις κατά τις οποίες παρατηρείται πως οι κακώσεις που προκαλούνται από κάποια εγκεφαλική βλάβη οδηγούν σε περαιτέρω βλάβες που επηρεάζουν την εκτίμηση και την ικανότητα διαχωρισμού του τόνου, του ηχοχρώματος και του ρυθμού της μουσικής από τον ασθενή. Μελέτες που βασίζονται σε αξονικές του εγκεφάλου έχουν δείξει ότι το δεξί ημισφαίριο ενεργοποιείται όταν ακούμε μουσική, γεγονός που δημιουργεί μια έντονη συναισθηματική εμπειρία, ενώ ακόμα και τη στιγμή που απλώς θα σκεφτούμε κάποια μουσική μελωδία ενεργοποιούνται περιοχές σε αυτήν την πλευρά, γεγονός που αυτό καθαυτό δεν πρέπει να υποδηλώνει μονάχα την ύπαρξη μιας απλής διχοτομίας των λειτουργιών του ανθρώπινου εγκεφάλου που διακρίνεται σε αριστερή και δεξιά, αλλά σε μια ιδιαιτερότητά αυτού του ημισφαιρίου που δημιουργεί πολλές περισσότερες διαφορές στις μεταξύ τους λειτουργίες. Ωστόσο, για ένα σημαντικό χρονικό διάστημα η επιστήμη της παραδοσιακής νευρολογίας αγνόησε σε μεγάλο βαθμό τις ικανότητες του μη κυρίαρχου ημισφαιρίου, ενισχύοντας τις μελέτες υπέρ του κυρίαρχου -συνήθως αριστερού-ημισφαιρίου, εξαιτίας της σημασίας που έχει στην εκφορά του προτασιακού λογισμού.
Η σύνδεση μεταξύ μουσικής και συναισθήματος είναι αναντίρρητα αποδεκτή σε ένα διαχρονικό επίπεδο. Η σχέση αυτή γίνεται εμφανής από την εποχή του Πλάτωνα, ο οποίος θεωρούσε πως η μουσική διαθέτει πολλές πτυχές και αν η κάθε πτυχή της προσεγγιστεί με ένα ξεχωριστό τρόπο μπορεί να προκαλέσει ποικίλα συναισθήματα στο άτομο. Οι περισσότεροι από εμάς, μάλιστα, θα συμφωνούσαμε για τη συναισθηματική “δύναμη” που φέρουν συγκεκριμένα τραγούδια, είτε αυτά προκαλούν θετικές είτε αρνητικές αντιδράσεις.
Μέχρι πρόσφατα, οι μουσικοί θεωρητικοί ασχολήθηκαν σε μεγάλο βαθμό με τη γραμματική και τη σύνταξη της μουσικής παρά με τις συναισθηματικές εμπειρίες που προκύπτουν ως απάντηση στην ίδια τη μουσική. Η μουσική κάτι που σίγουρα κάνει είναι να προκαλεί συναισθήματα και συναφείς φυσιολογικές αποκρίσεις. Ωστόσο, για τον συνηθισμένο ακροατή, ενδέχεται να μην υπάρχει απαραίτητη συσχέτιση του συναισθήματος με τη μορφή και το περιεχόμενο του μουσικού έργου, καθώς το πραγματικό ερέθισμα δεν είναι η προοδευτική αναδίπλωση της μουσικής δομής αλλά το υποκειμενικό περιεχόμενο στον νου του ακροατή. Μια τέτοια φαινομενολογική προσέγγιση έρχεται σε άμεση αντίθεση με τις εμπειρικές τεχνικές της σύγχρονης νευροεπιστήμης σε αυτόν τον τομέα, ωστόσο αφορά άμεσα την ψυχιατρική και θέματα όπως η συνθετική δημιουργικότητα.
Μουσικοθεραπεία
Η μουσική παρέχει και προκαλεί μια αντίδραση, η οποία είναι καθολική, βαθιά ριζωμένη στην εξελικτική μας πορεία και οδηγεί σε σημαντικές αλλαγές στα συναισθήματα και την κίνηση. Οι ανατομικές συσχετίσεις που σημειώθηκαν παραπάνω υποδηλώνουν ότι η μουσική πρέπει να θεαθεί ως ένας τρόπος για την τόνωση του εγκεφάλου. Η μουσική παρέχει μια μη επεμβατική τεχνική, η οποία έχει προσελκύσει πολύ ενδιαφέρον αλλά ελάχιστη εμπειρική εξερεύνηση μέχρι σήμερα. Η θεραπευτική αξία της μουσικής μπορεί να εξηγηθεί εν μέρει από τον πολιτιστικό της ρόλο στη διευκόλυνση της κοινωνικής μάθησης και της συναισθηματικής ευεξίας. Ωστόσο, ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι η ρυθμική δέσμευση της κινητικής λειτουργίας (δηλαδή η αντίδραση του οργανισμού στον ρυθμό της μουσικής) μπορεί να διευκολύνει ενεργά την αποκατάσταση της κίνησης σε ασθενείς με εγκεφαλικό επεισόδιο, νόσο του Πάρκινσον, εγκεφαλική παράλυση και τραυματική εγκεφαλική βλάβη. Μελέτες σε άτομα με διαταραχές της μνήμης, όπως η νόσος του Alzheimer, υποδηλώνουν ότι τα ίχνη της νευρωνικής μνήμης που δημιουργούνται μέσω της μουσικής είναι βαθιά ριζωμένα και πιο ανθεκτικά στις νευροεκφυλιστικές επιρροές. Ευρήματα από μεμονωμένες και τυχαίες δοκιμές υποδηλώνουν ότι η μουσική θεραπεία γίνεται αποδεκτή από άτομα με κατάθλιψη και σχετίζεται με βελτιώσεις στις διαταραχές της διάθεσης. Επιπλέον, οι πιθανές εφαρμογές μουσικοθεραπείας σε ασθενείς με νευροψυχιατρικές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένων των διαταραχών του φάσματος του αυτισμού έχουν οδηγήσει σε ψυχοθεραπευτικές χρήσεις που στοχεύουν στην άμεση πρόκληση συναισθημάτων.
Τα στοιχεία υποδηλώνουν ότι η μουσική μπορεί να μειώσει τη συχνότητα των επιληπτικών κρίσεων, να σταματήσει την επιθετική κατάσταση της επιληψίας και να μειώσει τη συχνότητα αύξησης των τιμών του ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος σε παιδιά με επιληψία και ενώ βρίσκονται σε κατάσταση αφύπνισης και ύπνου. Γνωρίζουμε ότι πολλά άτομα με επιληψία έχουν ηλεκτροεγκεφαλογραφικές ανωμαλίες και, σε μερικά από αυτά, οι ανωμαλίες αυτές μπορούν να «εξομαλυνθούν» από τη μουσική. Εκτός από την ανάγκη για δοκιμές μουσικών παρεμβάσεων κατά τις επιληπτικές κρίσεις, πρέπει επίσης να εξεταστεί εάν τα αποτελέσματα της ηχοποίησης ενός ηλεκτροεγκεφαλογράφου, το οποίο αντανακλά άμεσα τη χρονική πορεία των εγκεφαλικών ρυθμών, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να προκαλέσουν «φυσιολογικούς» εγκεφαλικούς ρυθμούς σε άτομα με επιληπτικές κρίσεις. Η τροποποίηση του ηλεκτροεγκεφαλογράφου μέσω βιοανάδρασης διαφορετικών συστατικών της ηχοποιητικής ηλεκτροεγκεφαλογραφίας ή η προσθήκη της μουσικής σε ένα ερέθισμα που επηρεάζει τη συναισθηματική κατάσταση του ασθενούς και ως εκ τούτου η εγκεφαλική και η σωματική δραστηριότητα και οι εγκεφαλικοί ρυθμοί, είναι θεραπευτικές δυνατότητες που εξετάζονται επί του παρόντος.
Αυτά τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι τα αποτελέσματα και η σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας της μουσικοθεραπείας σε ασθενείς με νευροψυχιατρικές διαταραχές πρέπει να διερευνηθούν περαιτέρω. Μέχρι σήμερα, οι περισσότερες έρευνες έχουν γίνει με συνθέσεις δυτικού στιλ και η καλά δομημένη μουσική του Μότσαρτ και του Μπαχ υπήρξε μια ακόμα δημοφιλής βάση για τις ιατρικές παρεμβάσεις. Πολλοί ερευνητές, βέβαια, επιμένουν να τονίζουν τη αποτελεσματικότητα και άλλων μουσικών στυλ ως αποτελεσματική θεραπεία για ορισμένες εγκεφαλικές διαταραχές και παθήσεις.
Όπως είναι φανερό η μουσική, οι νότες, οι κλίμακες και ο ρυθμός δεν επιδρούν μονάχα στη βελτίωση της ίδιας της ψυχοσύνθεσης των ατόμων, αλλά υπό ορισμένες συνθήκες μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των πάσχοντων. Μέσω της μουσικής μαθαίνουμε πολλά για την ανθρώπινη προέλευση και τον ανθρώπινο εγκέφαλο και μέσω αυτής θα καταφέρουμε να βρούμε θεραπείες και να βοηθήσουμε τις ευπαθείς ομάδες να ορθοποδήσουν. Μέχρι τότε, όμως, τι θα λέγατε να βάλουμε να παίξει δυνατά το αγαπημένο μας τραγούδι;
Αναζητήστε νευρολόγους και ψυχίατρους στην περιοχή σας στον επαγγελματικό οδηγό f-all.gr