Βάδιση είναι εκείνο το είδος της μετακίνησης κατά το οποίο το όρθιο κινούμενο σώμα υποστηρίζεται αρχικά από το ένα πόδι και στη συνέχεια από το άλλο. Προϋποθέσεις για να είναι η βάδιση φυσιολογική είναι η ισορροπία, η δυνατότητα μετακίνησης, η ακεραιότητα του μυοσκελετικού συστήματος (οστά, μύες, αρθρώσεις, τένοντες κά) και ο σωστός νευρολογικός έλεγχος από το κεντρικό και περιφερικό νευρικό σύστημα (εγκέφαλος, νωτιαίος μυελός, νεύρα).
Η βάδιση ανήκει στα χαοτικά συστήματα, είναι επομένως μη περιοδική και μη προβλέψιμη σε βάθος χρόνου, ενώ είναι ιδιαίτερη για τον καθένα μας. Κατά τη βάδιση συμμετέχει όλο το σώμα μας και ιδιαίτερα το κάτω μέρος του. Έτσι, έχουμε κινήσεις στη λεκάνη, κινήσεις στα ισχία, κινήσεις στα γόνατα και στους άκρους πόδες. Επίσης, υπάρχουν κάποιες χωροχρονικές παράμετροι, όπως είναι το μήκος διασκελισμού, το μήκος βήματος, το πλάτος βήματος, η ταχύτητα κά. Όσο και αν ακούγεται περίεργο, μόνο το 1% του πληθυσμού έχει φυσιολογικές όλες τις παραπάνω τιμές. Άρα, υπό προϋποθέσεις, σχεδόν όλοι μας θα μπορούσαμε λίγο ή πολύ να βελτιώσουμε τη βάδισή μας.
Οι διαταραχές βάδισης είναι ασυνήθη και μη ελεγχόμενα πρότυπα βάδισης που προκαλούνται από νόσους, τραυματισμούς (στον εγκέφαλο, στην σπονδυλική στήλη, στα πόδια, ακόμη και στο έσω αυτί που ανήκει στα όργανα ισορροπίας). Ειδική κατηγορία αποτελούν τα παιδιά που πάσχουν από νευρομυϊκές παθήσεις (πχ εγκεφαλική παράλυση). Ωστόσο, μπορεί να οφείλονται και σε απλές καταστάσεις, λόγο διαφορετικής μορφολογίας των ποδιών, όπως για παράδειγμα συμβαίνει συχνά σε παιδιά με πλατυποδία ή κοιλοποδία. Μία μαμά κατά το περπάτημα του παιδιού ή ένας μπαμπάς κατά τη διάρκεια παιχνιδιού με το παιδί μπορεί να διακρίνουν κάποια δυσκολία στη βάδιση, αλλά ακόμη και το ίδιο το παιδί, χωρίς να έχει κάποιο άλλο πρόβλημα, μπορεί να διαμαρτύρεται για εύκολη κόπωση στο περπάτημα ή στο παιχνίδι, να αναφέρει πόνο στο πόδι του, να μη συμμετέχει εύκολα σε δραστηριότητες.
Ένας γιατρός που θα εξετάσει τον ενήλικα ή το παιδί, θα ζητήσει ένα πολύ καλό ιστορικό. Ο ίδιος ο ασθενής ή κάποιος γονέας ή άλλος συνοδός μπορεί να δώσει πολλές πληροφορίες σχετικά με την κληρονομικότητα, διάφορες συνοδές παθήσεις, τυχόν τραυματισμούς που έγιναν στο παρελθόν, περιγραφή των συμπτωμάτων, το χρόνο έναρξης των προβλημάτων κά. Η συνέχεια περιλαμβάνει μία πολύ καλή κλινική εξέταση για την αξιολόγηση τόσο του μυοσκελετικού όσο και του νευρικού συστήματος. Μπορεί να ζητηθεί κάποιος απεικονιστικός έλεγχος, όπως για παράδειγμα μία ακτινογραφία ή και κάποιος ηλεκτροφυσιολογικός έλεγχος, όπως ένα ηλεκτρομυογράφημα. Εξέταση εκλογής για τις διαταραχές βάδισης είναι ένα πελματογράφημα ή ακόμη περισσότερο μία ανάλυση βάδισης.
Συνήθως, στα παιδιά που οι γονείς διακρίνουν κάποια διαταραχή στη βάδισή τους χωρίς να παρουσιάζονται άλλα προβλήματα (νευρολογικά ή μυοσκελετικά), η συγκεκριμένη διαταραχή οφείλεται σε κάποια μορφολογική ανωμαλία του ποδιού, με συχνότερες αυτές που αφορούν την ποδική καμάρα ή τη στροφή του ποδιού προς τα έσω ή έξω.
Πλατυποδία είναι η ελάττωση της ποδικής καμάρας στο πόδι, που μπορεί όμως να συνοδεύεται και από άλλες διαταραχές, όπως είναι η γωνίωση της πτέρνας (βλαισότητα). Τις περισσότερες φορές είναι κληρονομικής αιτιολογίας, αλλά μπορεί να οφείλεται σε αδυναμία ή σύσπαση κάποιων μυών του ποδιού. Αναφορές στην παγκόσμια βιβλιογραφία φτάνουν το ποσοστό της έως 20% του πληθυσμού (1 στα 5 άτομα δηλαδή), ενώ στην Ελλάδα μελέτες στα παιδιά δείχνουν ποσοστό γύρω στο 15%. Ωστόσο, δύο στα τρία από τα παραπάνω παιδιά δεν θα έχουν ποτέ ιδιαίτερα συμπτώματα και όσο τα παιδιά μεγαλώνουν η βλάβη θα διορθώνεται. Αυτό που ενδιαφέρει κυρίως εμάς τους ιατρούς είναι όταν η χαμηλή ποδική καμάρα συνοδεύεται από άλλες παραμορφώσεις του ποδιού, είτε όσον αφορά στα οστά ή σε παρουσία αυξημένων πιέσεων στο πελματογράφημα. Και αυτό γιατί θέλουμε με κάποια θεραπεία, όπως είναι οι ορθωτικοί πάτοι, να προστατεύσουμε όλο το πόδι από τις ανώμαλες φορτίσεις. Αξίζει να σημειωθεί πως σε διάφορες μελέτες που έχουν γίνει σε ασθενείς με προβλήματα στα ισχία ή στα γόνατα, βρέθηκε πως οι παραπάνω ασθενείς σε ποσοστό 70 έως και 95% είχαν κάποιες διαταραχές στα πόδια τους με συχνότερη αυτή της πλατυποδίας. Η καλύτερη ηλικία για να επέμβει κάποιος είναι πριν τα 4 χρόνια του παιδιού, με τη λογική πως θα υποβοηθήσει να διορθωθούν γρήγορα τα παιδιά που και χωρίς βοήθεια θα είχαν σταδιακή βελτίωση, ενώ θα προλάβει να μην χειροτερέψουν τα παιδιά που δεν θα μπορούσαν από μόνα τους να διορθωθούν. Υπάρχουν και άλλες μορφές πλατυποδίας, όπως είναι η δύσκαμπτη που συνήθως είναι επώδυνη και οφείλεται σε ανατομικές ή νευρολογικές διαταραχές, ή η επίκτητη που παρουσιάζεται αργότερα στην ηλικία και οφείλεται σε ανεπάρκειες μυών (πχ του οπισθίου κνημιαίου). Το χειρουργείο χρειάζεται σπάνια και μόνο για τις δύσκολες περιπτώσεις.
Το ανάποδο της πλατυποδίας είναι η κοιλοποδία. Πρόκειται για την παρουσία υψηλής ποδικής καμάρας με πελματιαία κάμψη του πρόσθιου ποδιού. Συνήθως είναι ιδιοπαθής (αγνώστου αιτίας), μπορεί να είναι κληρονομική ή να υποκρύπτει κάποιο νευρολογικό νόσημα. Μπορεί να μην παρουσιάζει κάποιο σύμπτωμα, συνήθως όμως προκαλεί εύκολη κόπωση, πόνο και ευαισθησία στις κεφαλές των μεταταρσίων με χαρακτηριστικό σχηματισμό τύλων (κάλων). Για τη θεραπεία κατασκευάζουμε ειδικά ορθωτικά πέλματα, ενώ συνιστούμε κάποιες διατατικές ασκήσεις, όπως για παράδειγμα στους εκτείνοντες μύες των δακτύλων. Χειρουργική θεραπεία απαιτείται μόνο στις βαριές περιπτώσεις.
Βάδιση – Αθλητισμός
1. Τι είναι η βάδιση και ποιες είναι οι προϋποθέσεις ενός σωστού βαδίσματος;
Η όρθια θέση του ανθρώπου χαρακτηρίζεται από μία σειρά ταλαντώσεων του σώματος γύρω από τα πόδια που στηρίζονται στο έδαφος. Η βαρύτητα είναι η δύναμη που μας κρατάει σε επαφή με το έδαφος, τραβώντας τα πόδια μας διαρκώς προς τα κάτω. Βάδισμα είναι το είδος της μετακίνησης κατά την οποία το όρθιο κινούμενο σώμα υποστηρίζεται αρχικά από το ένα πόδι και στη συνέχεια από το άλλο. Τουλάχιστον το ένα πόδι βρίσκεται σε επαφή με το έδαφος (φάση στήριξης), ενώ το άλλο πόδι αιωρείται προς τα εμπρός προκειμένου να αναλάβει την υποστήριξη του σώματος στη συνέχεια (φάση αιώρησης). Κατά τη μεταφορά του βάρους και τα δύο πόδια βρίσκονται σε επαφή με το έδαφος (φάση διπλής στήριξης). Προϋποθέσεις για την ορθή βάδιση είναι η ισορροπία, η δυνατότητα μετακίνησης, η ακεραιότητα του μυοσκελετικού συστήματος και ο νευρολογικός έλεγχος από το κεντρικό νευρικό σύστημα. Η βάδιση ανήκει στα χαοτικά συστήματα και είναι ιδιαίτερη για τον καθένα μας.
2. Πόσοι άνθρωποι περπατούν φυσιολογικά;
Κατά τη βάδιση συμμετέχει όλο το κάτω μέρος του σώματος. Έτσι, παρατηρούμε κινήσεις στη λεκάνη (στροφές και κλίσεις αυτής), κινήσεις στα ισχία, κινήσεις στα γόνατα, κινήσεις στις ποδοκνημικές, καθώς και σε όλες τις αρθρώσεις των άκρων ποδών. Υπάρχουν επίσης κάποιες χωροχρονικές παράμετροι που αναφέρονται στη βάδιση, όπως το μήκος διασκελισμού, το μήκος βήματος, το πλάτος βήματος, η γωνία του ποδιού, η διάρκεια ενός κύκλου βάδισης, η γραμμή βαδίσματος κ.ά. Όσο και αν ακούγεται παράξενο, μόνο το 1% του πληθυσμού έχει φυσιολογικές όλες τις παραπάνω κινήσεις και παραμέτρους. Άρα υπό προϋποθέσεις, σχεδόν όλοι θα μπορούσαν να βελτιώσουν με κάποια μέσα (ασκήσεις, ορθοτικοί πάτοι, αλλαγή υποδημάτων) τη βάδισή τους.
3. Ποιες είναι οι συχνότερες διαταραχές βάδισης;
Οι διαταραχές βάδισης είναι ασυνήθη και μη ελεγχόμενα πρότυπα βάδισης, που συνήθως προκαλούνται από νόσους, τραυματισμούς στη σπονδυλική στήλη, τη λεκάνη ή τα πόδια, κακώσεις στον εγκέφαλο, ακόμη και στο έσω αυτί (όργανο ισορροπίας). Συχνότερα λοιπόν έχουμε σε ασθενείς με εγκεφαλικά, πολλαπλή σκλήρυνση, κακώσεις κεντρικού νευρικού συστήματος, νόσο Πάρκινσον, παιδιά με εγκεφαλική παράλυση ή διάφορες νευρομυϊκές νόσους. Κάποιοι τραυματισμοί ή παθήσεις των ποδιών επίσης προκαλούν διαταραχές στη βάδιση, όπως η πλατυποδία, η κοιλοποδία, η μεταταρσαλγία, η πελματιαία απονευρωσίτιδα κ.ά.
4. Πολλοί άνθρωποι αναφέρουν πόνο στο πέλμα. Τι είναι και πως μπορεί να αντιμετωπιστεί;
Ο πόνος στο πέλμα μπορεί να έχει πολλές αιτίες. Συχνά ο πόνος εντοπίζεται οπίσθια στην πτέρνα και μπορεί να οφείλεται σε άκανθα της πτέρνας, σε τενοντίτιδα του Αχιλλείου, σε παρενέργειες καταγμάτων ή χειρουργικών επεμβάσεων ή απλά σε αυξημένη πίεση στην περιοχή λόγο κακού προτύπου βάδισης. Περισσότερο μπροστά από την πτέρνα, αιτίες πόνου είναι η πελματιαία απονευρωσίτιδα (φλεγμονώδης κατάσταση από υπέρχρηση) ή αυξημένη πίεση στις κεφαλές των μεταταρσίων. Ανάλογα με την αιτία έχουμε και την αντίστοιχη θεραπεία, πχ στην πελματιαία απονευρωσίτιδα συνιστούμε διατάσεις, παγοθεραπεία, μείωση της δραστηριότητας, αυξημένη υποστήριξη της ποδικής καμάρας. Στην άκανθα πτέρνας, που είναι μία οστική προπέτεια η οποία προκαλεί ερεθισμό στη γύρω περιοχή, καλά αποτελέσματα δίνουν οι κρουστικοί υπέρηχοι, η χορήγηση αντιφλεγμονωδών φαρμάκων, ενώ σε δύσκολες περιπτώσεις γίνονται εγχύσεις κορτικοστεροειδών. Όσον αφορά στη μεταταρσαλγία (πόνος στην περιοχή των μεταταρσίων και ιδιαίτερα των κεφαλών) διακρίνεται σε πρωτοπαθή και δευτεροπαθή, που οφείλεται δηλαδή σε άλλες νόσους όπως είναι η ρευματοειδής ή η ουρική αρθρίτιδα, κατάγματα μεταταρσίων κά. Η πρωτοπαθής οφείλεται σε κακή κατανομή των φορτίων λόγο ανατομικών παραλλαγών ή σε ανεπάρκεια κάποιων μυών όπως είναι οι μεσόστεοι. Πολλές φορές συνυπάρχει και γαμψοδακτυλία. Τη συγκεκριμένη εικόνα τη βλέπουμε συχνά σε γυναίκες που φορούν στενά υποδήματα με υψηλό τακούνι. Αρχικά η θεραπεία είναι συντηρητική, κυρίως με μηχανική υποστήριξη του ποδιού με ειδικά πέλματα, που στοχεύουν στην αποσυμπίεση της πάσχουσας περιοχής και τη φόρτιση άλλων, καθώς και με αλλαγή των υποδημάτων όπου χρειάζεται. Όταν τα συμπτώματα εμμένουν, προχωρούμε στη χειρουργική αντιμετώπιση, με σκοπό πάλι την αλλαγή των φορτίων στην περιοχή.
5. Με ποιον τρόπο μπορεί να βοηθηθεί ένας αθλητής από μία εξέταση βάδισης;
Η ανάλυση του βαδίσματος σε έναν αθλητή έχει δύο σκοπούς. Ο πρώτος είναι να βελτιώσει την ενεργειακή του απόδοση, καθώς όσο πιο σωστά βαδίζει τόσο λιγότερη ενέργεια θα δαπανά, άρα η μυϊκή του ισχύ θα μπορεί να στηρίξει επιπλέον προσπάθειες. Ο δεύτερος σκοπός είναι να μειωθούν οι καταπονήσεις που συμβαίνουν, τόσο στον άκρο πόδα όσο και σε άλλα σημεία του σώματος, όπως είναι τα γόνατα και η μέση.
6. Τι πρέπει να προσέχουμε στην επιλογή των υποδημάτων μας;
Η επιλογή των υποδημάτων είναι ανάγκη να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή και όχι μόνο για αισθητικούς λόγους. Δεν είναι τυχαίο που τα περισσότερα προβλήματα παρατηρούνται σε γυναίκες που φορούν στενά υποδήματα με τακούνι πολλών εκατοστών. Υπάρχουν κάποιοι κανόνες στην επιλογή υποδημάτων. Πρέπει να επιλέγουμε υπόδημα πάντα με δοκιμή και όχι με νούμερο. Το υπόδημα πρέπει να ταιριάζει στο σχήμα του ποδιού μας, το φαρδύτερο μέρος του υποδήματος να αντιστοιχεί στο φαρδύτερο μέρος του ποδιού. Ειδικά για τα παιδιά χρειάζεται να υπολογίσουμε πως το μέγεθος του ποδιού αλλάζει με την ηλικία. Το ένα από τα δύο πόδια είναι μεγαλύτερο στους περισσότερους ανθρώπους, άρα το υπόδημα πρέπει να επιλέγεται με βάση αυτό. Η αγορά υποδήματος καλύτερα είναι να γίνεται στο τέλος της ημέρας που το πόδι είναι συνήθως λίγο μεγαλύτερο (ελαφρώς πρησμένο). Πρέπει να υπάρχει επιπλέον μήκος από το άκρο του μεγάλου δακτύλου στην όρθια θέση περίπου 1,5 εκατοστών. Να μην επιλέγονται σφιχτά υποδήματα με τη σκέψη ή τη διαβεβαίωση πως θα «ανοίξουν». Θα πρέπει τέλος, να δοκιμάζεται το υπόδημα στη βάδιση αρκετά, ενώ θα πρέπει να εφαρμόζει στην πτέρνα με μία μικρή ολίσθηση.
7. Πώς πρέπει να διαλέγουμε ένα αθλητικό παπούτσι;
Η επιλογή του κατάλληλου αθλητικού υποδήματος εξαρτάται από το άθλημα για το οποίο το θέλουμε. Έτσι, διαφορετικό αθλητικό υπόδημα χρειαζόμαστε για το τρέξιμο, άλλο για το ποδόσφαιρο, άλλο για το μπάσκετ, άλλο για το τένις. Στο τρέξιμο οι δυνάμεις φόρτισης που ασκούνται μπορούν να φτάσουν 4 φορές το βάρος του σώματος, ενώ σε αθλήματα που έχουν άλματα η φόρτιση μπορεί να φτάσει 10 φορές το βάρος του σώματος. Στο τένις έχουμε συνήθως κινήσεις πλάγιες και έτσι τα υποδήματα πρέπει να στηρίζουν τα πλαϊνά των ποδιών. Στο τρέξιμο απαιτείται ανύψωση της πτέρνας για μικρότερη καταπόνηση του αχιλλείου τένοντα και μεγαλύτερος χώρος για τα δάκτυλα. Οι δρομείς μεγάλων αποστάσεων φέρνουν σε μεγαλύτερη επαφή με το έδαφος την πτέρνα, ενώ αυτοί των μικρών αποστάσεων τα δάκτυλα. Στο ποδόσφαιρο είναι απαραίτητες οι αντιολισθητικές σόλες, ενώ στο μπάσκετ χρειάζεται η στήριξη της ποδοκνημικής. Σημασία έχει και το σωστό δέσιμο του υποδήματος γιατί το σφικτό πιέζει και πληγώνει τα μετατάρσια, ενώ το χαλαρό οδηγεί σε αστάθεια. Αξίζει να αναφέρουμε πως τα αθλητικά υποδήματα μεγάλων αθλητών γίνονται ειδική παραγγελία και κατασκευή, μπορούν να ζυγίζουν μέχρι 100 γραμμάρια, είναι από ειδικό κράμα υλικών, αλλά αντέχουν μόνο για λίγες χρήσεις. Χρειάζεται να αλλάζουμε τα αθλητικά υποδήματα όταν παρατηρούμε φθορές στη σόλα ή στα πλαϊνά σημεία στήριξης.
Βαρβαρούσης Δημήτριος
Ορθοπαιδικός Χειρουργός
Πανεπιστημιακός Υπ. Κλινικής Φυσικής Ιατρικής & Αποκατάστασης
Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Ιωαννίνων
Ιατρείο: 28ης Οκτωβρίου 36
Τηλ: 2651022007, 6972296200
Αναζητήστε Ορθοπαιδικούς στην περιοχή σας!